დაცვა როგორც ტანკის საბრძოლო მახასიათებელი

ტანკების ისტორიისა და განვითარების პერსპექტივების შესახებ სხვადასხვა რუს და დასავლელ ავტორთა ნაშრომებში, ხაზგასმულია, რომ ძირითადი საბრძოლო ტანკები იყვნენ და რჩებიან „ყველაზე უნივერსალურ საბრძოლო საშუალებად, რომელსაც ძალუძს საბრძოლო ამოცანების ფართო სპექტრის გადაწყვეტა. თანამედროვე ომებში სწორედ ეს განაპირობებს მათ როლს, რომელიც მათ სახმელეთო ჯარების ძირითად დამრტყმელ ძალად წარმოგვიდგენს“. ტანკს, როგორც სამხედრო ტექნიკას, საყოველთაოდ აღიარებული მახასიათებლების, საცეცხლე ძალისა, დაცვისა და მობილურობის წყალობით, შეუძლია ყველა მიზნობრივი დანიშნულების შესრულება.

ძირითად ამოცანებად, რომლებიც ტანკმა თანამედროვე პირობებში უნდა გადაჭრას, შეგვიძლია ჩავთვალოთ მოწინააღმდეგის შეჯავშნული და შეუჯავშნავი მანქანებისა და ცოცხალი ძალის განადგურების მიზნით (ადგილზე და სვლაში) ხანგრძლივი საბძოლო მოქმედებების წარმოება, ბრძოლის ველზე სწრაფი საცეცხლე და მობილური მანევრირება, გზებზე და უგზოობაზე ხანგრძლივი მარშების განხორციელება და წინაღობების გადალახვა. ამ ამოცანების ანალიზი გვიჩვენებს რომ, ტანკის სამივე მახასიათებლის ჰარმონიული განვითარება არის მისი გაუმჯობესების საფუძველი და ამასთან ამ სამიდან პრიორიტეტი საცეცხლე ძალას ენიჭება. ზოგიერთ მანქანას ტანკზე ძლიერი საცეცხლე შესაძლებლობები გააჩნია. ასეთ მანქანებს საარტილერიო სისტემები და სარაკეტო გამშვები კომპლექსები განეკუთვნებიან. თანამედროვე ჯარებს, დიდი რაოდენობით სატრანსპორტო საშუალებებით აღჭურვის წყალობით, საკმაოდ მაღალი მობილურობა ახასიათებთ. სამხედრო ტექნიკის ისეთი ნიმუშები, როგორებიცაა ჯტრ-ები, ქსმ-ები და მსმ-ები, თვითმავალი ქვემეხები და სარაკეტო დანადგარები, ტანკებზე არანაკლები მობიულორბით გამოირჩევიან. მაგრამ, მრავალფეროვანი დამაზიანებელი საშუალებების წინააღმდეგ სახმელეთო ჯარების არცერთი მანქანაა არაა ტანკივით დაცული და არცერთს არ გააჩნია ბრძოლის ველზე გადარჩენადობის ისეთი მაღალი დონე, როგორც ძირითად საბრძოლო ტანკს. გადარჩენადობაში მოიაზრება „ტანკის მიერ ბრძოლის ველზე ბრძოლისუნარიანობის შენარჩუნება და დამაზიანებელი საშუალებების ზემოქმედების შემდეგ მისი აღდგენის შესაძლებლობა“.

ამგვარად, ძირითადი ტანკის მთავარ განმასხვავებელ თავისებურებად, სხვადასხვა დამაზიანებელი საშუალებების წინააღმდეგ არსებული, მძლავრი დაცვა წარმოადგენს, რაც მას მოწინააღმდეგის პირდაპირი საცეცხლე ზემოქმედების ქვეშე საბრძოლო მოქმედებების საწარმოებელ ერთადერთ საბრძოლო მანქანად აქცევს.

ამგვარ დასკვნას ტანკების წარმოშობისა და განვითარების მთელი ისტორია ადასტურებს. მე-20 საუკუნის დასაწყისში, არტილერიისა და ცეცხლსასროლი იარაღის განვითარების პარალელურად, იმ დროისთვის ისეთი მძლავრი საცეცხლე საშუალების წარმოშობამ, როგორიცა ტყვიამფრქვევი, ჯარების დაცვის აუცილებლობა წარმოშვა. ამგვარი დაცვის შექმნა სამი მიმართულები ხდებოდა. პირველ და ძირითად მიმართულებას საბრძოლო მოემქდებების წარმოების ტაქტიკის შეცვლა წარმოადგენა, რომლის შედეგადაც მოხდა საველე გამაგრებული ქსელის გამოყენებით თავდაცვაზე გადასვლა. ამან ომს ხანგრძლივი, პოზიციური ხასიათი მიანიჭა. მეორე მიმართულება, იმ დროისთვის ყველაზე მოძრავი ჯარის სახეობის - კავალერიის - ტაქტიკის გაუმჯობესებაში მდგომარეობდა, რომლის შედეგადაც მანევრის გამოყენებით დანაკარგების მინიმალიზაციის მიღწევას ცდილობდნენ. და მოხლოდ მესამე მიმართულებამ - რომელიც იმ დროს არსებული დამაზიანებელი საშუალებებისგან დაცული ისეთი ტექნიკის შექმნას მოიცავდა, როგორებიცაა ჯავშანმანქანები, ჯავშანმატარებლები და ტანკები - შესძლო მსხვილ ოპერაციებში ომის ხასიათის შეცვლა.

დეტალებში ჩაუღრმავებლად უნდა აღინიშნოს რომ, შეჯავშნული სახმელეთო მანქანების შემდგომი განვითარება ჯავშანდაცვისა და მისი დამაზიანებელი საშუალებების შეჯიბრის ფეხდაფეხ ხდებოდა და ამან დაცვის ახალი საშუალებებისა და ხერხების შექმნის პარალელურად, ამ მანქანების ჯავშნის წონის მატებაც გამოიწვია. დროთა განმავლობაში ჯავშანმანქანებისა და ჯავშანმატარებლების დაცვა დამაზიანებელი საშუალებების შესაძლებლობებს ჩამორჩა. და მხოლოდ  ტანკმა მოახერხა, თავისი ტექნიკური თავისებურების - მაღალი გამავლობის, ტვირთამწეობის, ავტონომიურობისა და მცირე ზომების - წყალობით, გამკლავებოდა გამუდმებით განვითარებად დამაზიანებელი საშუალებებს.

მეორე მსოფლიო ომში გამოყენებული ყველა საბრძოლო მანქანიდან, მხოლოდ ტანკმა შესძლო მოწინააღმდეგის ღრმად ეშელონირებული თავდაცვის გარღვევა და ეს საცეცხლე დაპირისპირების უშუალო რაიონში მის მიერ მძლავრი შეიარაღების შესაძლებლობების გამოყენების დამსახურებით მოახერხა. ტანკის ამ შესაძლებლობას მასზე მძლავრი დაცვის არსებობა განსაზღრვარვს.

ომის შემდგომ პერიოდში, ჯარების ტანკებით გაჯერებისა, მათი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლების ამაღლებისა და სატანკო ჯარების საბრძოლო შესაძლებლობების გაუმჯობესების შედეგად, ტანკებთან ბრძოლას ძალიან დიდი ყურადღება ექცეოდა. საგრძნობლად გაიზარდა ტრადიციული ტანკსაწინააღმდეგო საშუალებების (ტსს) მახასიათებლები, შეიქმნა პრინციპულად ახალი ტსს-ები, გაჩნდა მასიური განადგურების, და მათ შორის ბირთვული იარაღი.

თავის მხრივ ამან ძირითადი ტანკების დაცვის შემდგომი განვითარების სამუშაოების დონისა და სიჩქარის გაზრდა გამოიწვია, მოხდა თვითო მცნება „დაცვის“ გაფართოება, მასში ტანკებისა და მათი ეკიპაჟების განადგურების შესაძლებლობის შემცირების ისეთი ახალი მეთოდებიც შევიდა, როგორებიცაა სხვადასხვა სპექტრსა და ტალღების სიგრძის სხვადასხვა დიაპაზონებში შენიღბვის საშუალებები, ანტირადიაციული დაცვა, ფილტროსავენტილაციო მოწყობილობები და სხვ.

ყოველ მომდევნო სატანკო თაობაზე გადასვლას თან ახლდა მათი დაცვის გაზრდა. ეს განსაკუთრებით ლოკალური კონფლიქტების გამოცდილებაზე დაყრდნობით შექმნილ მანქანების ბოლო თაობებზე შეიმჩნევა. მაგალითად გფრ-მა მანამდე არსებულ სატანკო კონცეფციას გადახედა, რის შედეგადაც ტანკ Leopard-2-ის წონა მის წინამორბედთან შედარებით 12 ტონით გაიზარდა.

ბოლო თაობის M-1 (აშშ), Leopard-2 (გერმანია) და Challenger (დიდიბრიტანეთი) ტიპის ტანკების დაცვის დონე და წონა უფრო მაღალია, ვიდრე ომისშემდგომი, მეორე თაობის ისეთი ტანკებისა, როგორებიცაა M-60A1, Leopard-1 და Chiftain.  საფრანგეთში, იაპონიაში, იტალიაში, შვეიცარიაში, ინდოეთში, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, სამხრეთ კორეაში და ეგვიპტეში ასევე მიმდინარეობს მუშაობა შეიარაღებაზე არსებულ ტანკებზე უკეთესად დაცული და გაზრდილი წონის ქონე მანქანების შესაქმნელად.

რა თქმა უნდა, თანამედროვე ტსს-ების განვითარების დონის გათვალისწინებით, სრულიად შეუვალი ტანკის შექმნა შეუძლებელია. როგორც ნაშრომშია აღნიშნული, „ბრძოლის ველზე ყოველთვის არსებობდა ტანკის ცეცხლით დასაზიანებელი საშუალება. მაგრამ რაც მაღალია ტანკის ჯავშანდაცვის დონე, მით უფრო მცირეა ასეთი საშუალებების რაოდენობა. მძლავრი დაჯავშნა საგრძნობლად ამცირებს სხვადასხვა ტანსკაწინააღმდეგო საშუალებების ცეცხლით ტანკების დაზიანების/განადგურების ალბათობას... ტანკებზე მძლავრი ჯავშნის არსებობა, მათ, მოწინააღმდეგის სუსტად შეჯავშნული ტანკების წინააღმდეგ, მომგებიან მდგომარეობაში აყენებს, რადგანაც ასეთ ბრძოლაში გადამწყვეტ მნიშვნელობას იძენს ისეთი კომპლექსი, როგორციაა „საცეცხლე ძალა - ჯავშანდაცვა“.

აშშ-სა და გერმანიის ტანკების დაცვის კუთრი წონის m3/mт ცვლილება

m3 — დაცვის წონა; mт — ტანკის წონა

დაცული ზედაპირის ცალკეული მონაკვეთების ზუსტი დაზიანების შესაძლებლობის მქონდე და დიდი მრავალფეროვნებით გამორჩეული თანამედროვე ტსს-ებისგან დამაკმაყოფილებელი და მაღალეფექტური დაცვის შექმნის ძირითად წინაღობას, ჯავშნისა და მთლიანობაში ტანკის წონის ზრდა წარმოადგენს. მაგალითისთვის აშშ-სა და გერმანიის ტანკებში მთლიანი წონიდან тТ დაცვის წილი წონა т3 განვიხილოთ (იხ. სქემა). ომისშემდგომი აშშ-სა და გერმანიის ტანკების საერთო წონის 13 % (М1) და 27 % (Leo-2) ზრდის ფონზე მათი ჯავშნის წილი შესაბამისად 54,7-დან до 58 %-მდე და 49,5-დან 52 %-მდე გაიზარდა. რუსულ ტანკებშიც მსგავსი ტენდენცია შეინიშნება. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ თანამედროვე ტანკებს არ გააჩნიათ საავიაციო საბრძოლო მასალებისგან და ავტომატური ქვემეხებისგან და ასევე მრავალფეროვანი ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმებისგან ეფექტური დაცვის საშუალება. ჯავშანკორპუსში ასევე არსებობს მთელი რიგი სუსტი მონაკვეთები. და მიუხედავად იმისა რომ, დაცვის უზრუნველსაყოფად, მუდმივად მიმდინარეობს ახალი მეთოდებისა და საშუალებების ძიება და ჯავშან მოცულობისა და გათანწყობის კვანძების უფო რაციონალური გამოყენება, დაცვის ტრადიციული მეთოდებით შემდგომი გაუმჯობესება ჯავშნის წონის კიდევ უფრო მეტ ზრდას გამოიწვევს.

ტანკის საცეცხლე ძალისა და ამძრაობის გაუმჯობესების მიზნით, მისი წონის შემცირება არასწორია. რა თქმა უნდა, ტანკის სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველყოფის პრობლემის სხვა ძირითადი საბრძოლო მახასიათებლებისგან დამოუკიდებლად განხილვა არ შეიძლება. როგორც ცნცობილია, მაღალი ამძრაობა, მანევრირებად ტანკში მოხვედრის ალბათობის შემცირების ხარჯზე, ზრდის ტანკის გადარჩენადობის ხარისხს. ანალოგიურად, ტანკი, რომელსაც გააჩნია გაზრდილი საცეცხლე შესაძლებლობები, უფრო შედეგიანად გამოიყენებს მას ტანკსაშიში მიზნების წინააღმდეგ და ამით გაზრდის თავის გადარჩენადობას. ამგვარად, საცეცხლე ძალა და ამძრაობა ტანკის სიცოცხლისუნარიანობასთან არაპირდაპირ კავშირშია. გადარჩენადობის როლის გაზრდის გათვალისწინებით აუცილებელია ძირითადი საბრძოლო ტანკის განახლებული მცნების ჩამოყალიბება: „ეს არის მრავალფუნქციური შეჯავშნილი საბრძოლო მანქანაა, რომელსაც საცეცხლე ძალისა, გადარჩენადობისა და ამძრაობის ჰარმონიულათ შერწყმის ხარჯზე შეუძლია, მტერთან უშუალო საცეცხლე კონტაქტის პირობებში, აწარმოოს საბრძოლო მოქმედებები. ბრძოლის ველზე, ძირითად საბრძოლო ტანკს, ძალუძს გადაწყვიტოს მრავალფეროვანი ამოცანების დიდი რაოდენობა, მაგრამ მისი ეფექტურობა გაცილებით იზრდება, როდესაც ის, არსებული სატანკო შეიარაღების  შეზღუდვების აღმოფხვრის მიზნით, ჯარების სხვა სახეობებთან შეთანხმებულად მოქმედებს. ამასთან დაკავშირებით ტანკის საბრძოლო მოღვაწეობის უზრუნველსაყოფ ამოცანათა ნაწილს, და მათ შორის სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველყოფის კუთხითაც, თავის თავზე არტილერია, მოტოქვეითები, საინჟინრო ტექნიკა და ჰსთ საშუალებები იღებენ.

თუმცაღა, როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, მოწინააღმდეგესთან უშუალო კონტაქტის დროს, და განსაკუთრებით ბირთვული იარაღის გამოყენების პირობებში, ტანკი მარტო რჩება. ამიტომაც დგება, ძირითადი ტანკის ბაზაზე, მასთან მაქსიმალურად უნიფიცირებული და ტანკის დაცვის დონესთან მიახლოებული დაცვის მქონე საბრძოლო ჯავშანმანქანების მთელი ოჯახობის შექმნის აუცილებლობა. ამგვარ მანქანებს პირველ რიგში უნდა მივაკუთნოთ წინა ხაზის ქსმ, ჰსთ დანადგარები და საინჟინრო გამნაღმველი მანქანები, რომლებსაც შეეძლებათ ტანკებთან ერთ საბრძოლო მწყობრში მოქმედება და ისეთი ტანკსაშიში მიზნების განადგურება, რომლებთანაც გამკლავება ძირითადი სატანკო შეიარაღებით არაფექტური ან შეუძლებელი იქნება.

დასკვნა - სამხედრო მანქანების სხვა ნიმუშებსგნა ტანკს დაზიანების მრავალფეროვანი საშუალებებისგან დამცავი მძლავრი ჯავშანი გამოარჩევს. თუმცაღა ავიაციისგან და ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმებისგან არასაკმარისი დაცვა და ტანკის კორპუსზე არსებული სუსტი მონაკვეთები სიცოცხლისუნარიანობის შემდგომ გაუმჯობესებას მოითხოვს, რაც თავის მხრივ მანქანის წონის გაზრდას გამოიწვევს. ბრძოლაში უფრო ეფექტურად სამოქმედოდ, აუცილებელია ტანკის ბაზაზე შექმნილ, წინა ხაზის, სპეციალიზირებულ მანქანებზე სამუშაოების ფორსირება.

წყარო:

ЗНАЧЕНИЕ ЗАЩИТЫ КАК БОЕВОГО СВОЙСТВА ТАНКА