საბერძნეთის სატანკო ტენდერის მცირე მიმოხილვა

საბერძნეთის არმიის ახალი ტანკის პროგრამის ქრონოლოგია შემდეგნაირად გამოიყურება:

• 1996 წელი: დაიწყო და დასრულდა საბერძნეთის არმიაში „თანამედროვე ტექნოლოგიის ახალი ტანკის არსებობის აუცილებლობის კვლევა“
• 1996 წლის დეკემბერი: უმაღლესი სამხედრო საბჭოს მიერ ახალი ტანკის აუცილებლობის კვლევის დამტკიცება.
• 1998 წლის იანვარი: საბერძნეთის არმიის თანამედროვე ტანკის ტექნიკურ-ტაქტიკური მოთხოვნების ჩამოყალიბება.
• 1998 წლის 26 თებერვალი: უმაღლესი სამხედრო საბჭოს მიერ ახალი ტანკის ტექნიკურ-ტაქტიკური მოთხოვნების დამტკიცება.
• 1998 წლის 3 აგვისტო: გამოცდებზე მსოფლიო მაშტაბით ტანკების 8 მწარმოებელი იქნა მოწვეული (იტალიური Ariete, ბრიტანული Challenger-2E, ფრანგული Leclerc, გერმანული Leopard-2A5S, ებრაული Merkava Mk-III, ამერიკული M1A2 Abrams, რუსული Т-80У და უკრაინული Т-84) რვიდან ორმა, იტალიელებმა და ებრაელებმა, მიზეზთა გამო კონკურსში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს.
• 1998 წლის 14 ოქტომბრიდან 18 დეკემბრამდე: საბერძნეთში, ლიტოხოროს პოლიგონზე ექვსი ტანკის ოპერატიული გამოცდები მიმდინარეობდა.
• 1999 წლის 15 თებერვალი: საბერძნეთის თავდაცვის სამინისტროს გენერალურ შტაბს კომისიის დასკვნა წარუდგინეს.
• 1999 წლის 5 ოქტომბერი: 24 ცალი საევაკუაციო მანქანის, 12 ხიდგამდები მანქანის, 12 სასწავლო კორპუსის, 12 სასწავლო კოშკურის, 246 ცალი თანამედროვე ტექნოლოგიის ახალი ტანკის და სხვა სასწავლო საშუალებების შესაძენად „დაინტერესების მოთხოვნის“ (RFI: Request for Information) ოფიციალური წარდგენა.
• 1999 წლის 15 ნოემბერი: ექვსმა მონაწილე კომპანიამ საბერძნეთის RFI-ს საპასუხოდ ტექნოლოგიური შემოთავაზებისა და ეკონომიკური ფასდაკლების წარდგენა მოახდინა.
• 2001 წლის 4 იანვარი: საბერძნეთის არმიის „შეიარაღების გენერალურმა სამმართველომ“ მონაწილე კომპანიებს BAOF (Best and Final Offer) მოსთხოვა.
• 2001 წლის 19 იანვარი: ექვსმა კომპანიამ BAOF წარადგინა.
• 2001 წლის იანვრის ბოლო: ბერძნულმა მხარემ მწარმოებლებს მოსთხოვა წარმოდგენილი ტანკების ყველაზე თანამედროვე გასაყიდი მოდიფიკაციები, მათი ფასები და საბოლოო ეკონომიკური მაჩვენებლები. ფასდაკლების მესამე ჯერზე პროგრამის მთლიანი ღირებულება საგრძნობლად შემცირდა.
• 2002 წლის 1 მარტი: ბერძნულმა მხარემ 170 ცალი Leo-2-ის შეძენა გადაწყვიტა.
• 2003 წლის 1 მარტი: საბერძნეთსა და KMW-ს შორის ხელი მოეწერა ტანკების ყიდვის ხელშეკრულებას.
• 2008 წლის 30 მარტი: საბერძნეთში, ქსანთის პეტროხოროში, XXV სატანკო ბრიგადის ბაზაზე Leo-2HEL ოფიციალურად იქნა მიღებული ქვეყნის არმიის შეიარაღებაში.

პროგრამის დაწყებისთვის (1996 წელს) საბერძნეთის არმიაში 1735 მოქმედი ტანკი ირიცხებოდა. ეს CEF-ის მიერ ნებადართული მაქსიმუმი იყო. მთლიანად სატანკო პარკის შემადგენლობა შემდეგნაირად გამოიყურებოდა:

• M-60A3 – 312
• M-60A1 – 357
• M-48A5MOLF – 395
• M-48A3MOLF – 400
• M-48A5 - 304
• M-48A3 – 11
• Leo-1GR – 105
• Leo-1V – 170
• Leo-1A5 – 77

თურქეთის არმიას იმ დროისთვის შემდეგი სატანკო პარკი გააჩნდა:

• M-60A3 – 658
• M-60A1 – 164
• M-48A5T2 – 760
• M-48A5T1 (მსუბუქად გაუმჯობესებული M-48A5) – 1560
• M-48A5T5 – 183
• Leo-1T1 (ანუ გაუმჯობესებული Leo-1A3, რომელიც ბერძნული Leo-1GR საპირწონე იყო) - 227
• Leo-1T2 (ანუ Leo-1A1A4) – 170

P.S. მთლიანობაში თურქეთს CEF-ის შეთანხმების ზონაში (ATTU ზონა) ნებადართული ჰქონდა 2795 ტანკის ყოლა. ამ ზონის გარეთ, ანუ სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში, ნებისმიერი რაოდენობის ტანკების ყოლა შეეძლო. 

ბერძნების მიერ განხორციელებული სატანკო შესყიდვა 1 959 824 581 (თითქმის ორი მილიარდი) ევრო დაჯდა. აქედან მწარმოებელს ტექნიკის და საწარმოო ხაზის მოწყობის საფასურად 1 659 000 000 ევრო გადაეცა, დანარჩენის სხვადასხვა გადასახადებში და ფინანსურ ოპერაციებში წავიდა. აღნიშნულ თანხაში ბერძნულმა მხარემ 170 Leo-2A6-ის გარდა შეიძინა 183 ცალი Leo-2A4 (თითო 50 000 ევროდ) და საჩუქრად მიიღო 150 ცალი Leo-1Α5.

რა მოხდა 1998 წლის შემოდგომაზე ლიტოხოროს პოლიგონზე

 - მსოფლიოს ექვსი საუკეთესო ტანკი პირველად შეეჯიბრა ერთმანეთს. ამას გარდა ტანკმშენებლობის აღმოსავლური და დასავლური სკოლებიც ერთმანეთს პირველად დაუპირისპირდნენ.

გამოცდების მიზანს ტექნიკის მონაცემების რეალურ-ოპერატიულ პირობებში შემოწმება წარმოადგენდა. რაც როგორც წესი მწარმოებლის რეკლამას ხშირად არ ემთხვევა. უნდა გაზომილიყო ისეთი მონაცემები, როგორებიცაა - აჩქარება, მაქსიმალური სიჩქარე, სვლის მარაგი, სტაბილიზაციის ხარისხი და სხვა.

სვლის მარაგი - შემოწმდა დიდ დისტანციაზე, ლიტოხოროდან პოლიკასტრომდე არსებულ გზაზე და მოიცავდა შერეულ სავალ ნაწილს  (ასვალტი და გრუნტი). ყველა ტანკი ბერძნული საწვავით ერთდროულად გამართეს, კოლონაში ჩააყენეს და გზას გაუყენეს. მიზანს ტანკების საწვავის გამომუშავებამდე სვლა წარმოადგენდა. შედეგად იმ რიგით, რომელითაც ტანკები დადგნენ, მათი შეფასებაც მოხდა. საწვავის გამომუშავების შემდეგ პირველი გზაზე M1A2 დადგა, ეს გასაგებიცაა, მისი აირტურბინა კლასიკურ დიზელებთან შედარებით დიდი რაოდენობით საწვავს წვავს. ტანკის მიერ გავლილი მანძილი ან კი იყო დანარჩენებთან შედარებით მცირე, მაგრამ მწარმოებლის მიერ გაცხადებულზე მეტი მაინც გამოდგა. საუკეთესო მაჩვენებელი ფრანგულ Leclerc-ს ჰქონდა, რომელიც... „გაჩერებას არ აპირებდა“. ეს მისი მცირე წონის (სხვა დასავლურ ტანკებთან შედარებით 10 ტონით მსუბუქი) და იმ დროისათვის ზეთანამედროვე 1500 ცხენისძალიანი დიზელის ძრავა MTU MB-883-ის დამსახურებაა, აღნიშნულ ძრავას, Leo-2-ზე დაყენებულ MTU MB-873-თან შედარებით, დაბალი წვა ახასიეთებს. ფრანგული ტანკის ანალოგიური ძრავა ეყენა ბრიტანულ Challenger-2E-ზეც, მაგრამ მისი მძიმე წონა სვლის მარაგს ამცირებდა.

GIAT-ის გუნდი ტანკ Leclerc-ს გამოცდებზე გასასვლელად ამზადებს

60% აღმართი ყველა მონაწილისთვის საშინელ გამოცდას წარმოადგენდა. ტანკები აღმართზე უსაფრთხოდ უნდა ასულიყვნენ და ჩამოსულიყვნენ და ამას გარდა შუა გზაში უნდა გაჩერებულიყვნენ, ძრავა ჩაექროთ, შემდეგ დაექოქათ და წინ ან უკან დაგორების გარეშე დაძრულიყვნენ. წინაღობა იდეალურად გაიარა Leclerc-მა, საკმაოდ კარგი შედეგი აჩვენეს  M1A2-მა და Leo-2A5S-მა, დანარჩენ სამ მონაწილეს წინაღობის დაძლევაში პრობლემები ჰქონდათ.

ტანკ Leclerc-ის და Т-80У-ს მიერ 60% ზედაპირის გავლის მომენტი. დააკვირდით რუსული ტანკის მუხლუხებიზ ზაყრდენი ზედაპირის უმეტესი ნაწილი ბეტონს არ ეხება

Challenger-2E და Т-80У სანგრის გადალახვის მომენტში

Challenger-2E-მ  ვერტიკალური წინაღობის გავლის მომენტში თითქმის მთელი რეზინის სატერფულები დაკარგა

აბსოლიტური გამოცდა მაინც დღისა და ღამის სროლები გამოდგა. ლიტოხოროს პოლიგონის უსწორმასწორო გრუნტი სტაბილიზატორისთვის დიდ პრობლემას წარმოადგენდა. ტანკებს არასწორ რელიეფზე მოძრაობისას დაშვებულ სიჩქარეზე მეტი სიჩქარით უნდა ემოძრავათ. აღნიშნულ ტესტში აღმოსავლეთის ტანკებმა საგრძნობი ჩამორჩენა უჩვენეს. დასავლეთის ტანკებიდან საუკეთესი გერმანული Leo-2A5S იყო, რომელმაც სროლებში იდეალური შედეგი უჩვენა, რაც სტაბილიზატორისა და ცეცხლის მართვის სისტემის იდეალურად მუშაობის დამსახურებაა. Leopard-თან ძალიან ახლოს იყო M1A2, მესამე და მეოთხე ადგილები შესაბამისად Leclerc-მა და Challenger-2E-მ გაინაწილეს.

M1A2-ისთვის განკუთვნილი M-865 ტიპის პრაქტიკული გასროლების პალეტი და მათი ტაკში ჩატვირთვის მომენტი

Leclerc-ის ქვეკალიბრული ჭურვების პალეტი და ჭურვების ჩატვირთვის მომენტი ავტომატურ დამტენში

სავალი ნაწილის შემოწმება შემდეგნაირად მოხდა - წარმომადგენლები გააფრთხილეს რომ ტანკები იდეალურ მდგომარეობაში მოეყვანათ და ტესტისთვის მოემზადებინათ. ჰორიზონტალურ ასვალტიან გზაზე ტანკები მაქსიმალური სიჩქარის განვითარების შემდეგ მხოლოდ მუხრუჭის დახმარებით უნდა გაჩერებულიყვნენ და ისევ დაძრულიყვნენ. ეს ექსტრემალური დამუხრუჭება მანქანებს ათჯერ უნდა გაემეორებინათ. უკრაინულმა და რუსულმა ტანკებმა აღნიშნული ტესტი ბოლომდე ვერ შეასრულეს, დასავლური ტანკებიდან პირველი, მეორე და მესამე ადგილები შესაბამისად Leclerc-მა, Leo-2A5S-მა და M1A2-მა გაინაწილეს.

ტანკების საბოლოო შეფასება

კონკურსში მონაწილე ტანკები მთლიანობაში შემდეგნაირად შეფასდა:

   სხვებთან შედარებით Leopard-2A5S წინიდან ყველაზე კარგად დაცული იყო და იყო ერთადერთი, რომელის კოშკურის ზედა მხარის დაცვაზეც მწარმოებელს სერიოზულად ჰქონდა ნაფიქრი. საცეცხლე გამოცდებზე იდეალური შედეგი უჩვენა, იყო საკმაოდ საიმედო და ეკიპაჟისთვის კომფორტული და ერგონომიული.

   M1A2 Abrams ჯავშნის მხრივ მეორე საუკეთესო იყო. ამერიკელები ბერძნებს ტანკს „გაღარიბებული ურანის“ (Depleted Uranium) ჯავშნის გარეშე სთავაზობდნენ (DU ჯავშნის ექსპორტი დღესაც აკრძალულია). ტანკი საკამაოდ ზუსტი გამოდგა და ეკიპაჟისთვის განსაკუთრებული ერგონომიით გამოირჩეოდა. მანქანა იყო საიმედო და ტესტებზე მხოლოდ ერთი ძირითადი მინუსი აღმოაჩნდა - ეს მისი აირტურბინული ძრავა იყო, რომელიც საწვავს დიდი ყლუპებით ყლაპავდა. 

 Leclerc-მა, რომელიც ფრანგების მიერ რამდენიმე წლით ადრე, გაერთიანებული არაბული ემირატებისთვის შეთავაზებული ვარიანტისგან მცირედით განსხვავდებოდა, ორმაგი შთაბეჭდილება დატოვა: იდეალური კორპუსი და ძალური დანადგარი (ანუ გერმანული ფირმების, RENK-ისა და MTU-ს, ბოლო თაობის დიზელის ძრავა და სიჩქარეთა კოლოფი, ეგრეთ წოდებული Europack), შესანიშნავი ჰიდროპნევმატური საკიდარი და მონაწილეთა შორის წონა-სიმძლავრის საუკეთესო შეფარდება. ეს ყველაფერი მას განსაკუთრებით სწრაფსა და მოქნილს ხდიდა და ამ ყველაფერთან ერთად საწვავის დაბალი წვით გამოირჩეოდა. ჯავშნის მხრივ, წინა ორ დასავლურ ტანკთან შედარებით, უფრო სუსტად გამოიყურებოდა (Leo-2A5S და M1A2 ამ კუთხით ყოველთვის გამოირჩეოდნენ), თუმცაღა მისი წონის გათვალისწინებით მისი დაცვა ალბათ ძალიან მაღალ დონეზე იყო. კოშკურა, სრულიად ავტომატიზირებული დამტენით, ძაან მეწინავე ინოვაციას სთავაზობდა მომხმარებელს, თუმცა პრაქტიკაში სრულიად ავტომატური მუშაობის რეჟიმში მოლოდინი ვერ გაამართლა და გამუდმებით იჭედებოდა და ფუჭდებოდა. მეორეს მხრივ ტანკი ეკიპაჟის ერგონომიულობითაც არ გამოირჩეოდა (ძირითადად არსებული სივრცის სიმცირის გამო), ამავე მიზეზით პრობლემატური იყო შეიარაღების, მაგალითად შეწყვილებული ტყვიამფრქვევის, მომსახურება. სიზუსტის მხრივ თავი კარგად, მაგრამ არა საუკეთესოდ, წარმოაჩინა. 

   Challenger-2E მთლიანად უარყოფითი სიურპრიზი გამოდგა. მიუხედავად იმისა რომ, კონკურსზე წარმოდგენილი ვარიანტი ფრანგული ტანკის ანალოგიური Europack-ის ტიპის ძალური დანადგარით იყო აღჭურვილი, მაღალ სიჩქარეებზე გადართვისას ხშირად ფუჭდებოდა, რაც ძალური დანადგარიდან სავალ ნაწილზე ამძრაობის გადაცემის პრობლემების ბრალი იყო. სავარაუდოდ Challenger-2-ზე არსებული 1200 ცხენისძალიანი ძრავის 1500 ცხენისძალიანის ძრავით შეცვლისას არ მოხდა კინეტიკური სქემის სათანადო შესწავლა და ძრავაზე მორგება, რაც მანქანის სავალი ნაწილის მწყობრიდან ხშირ გამოსვლას იწვევდა. ასევე უარყოფითი სიურპრიზი იყო მისი გარეკლამებული ჯავშანაიც. მანქანა დიდი წონით და Leo-2A5S და M1A2-თან შედარებით სუსტი ჯავშნით გამოირჩეოდა, თვით 10 ტონით მსუბუქი Leclerc-იც კი თითქმის არ ჩამორჩებოდა ბრიტანულ ტანკს დაცვაში. 

მანქანა არც დიდი სიზუსტით არ გამოირჩეოდა, იყო ერთადერთი, რომელიც 120 მილიმეტრიანი კუთხვილი ლულით იყო აღჭურვილი და სამი ნაწილისგან შემდგარ გასროლებს მოიხმარდა (ჭურვი, მუხტი და ასაალებელი კაფსულა. ეს მაშინ როდესაც უკრაინელებიც და რუსებიც ორი ნაწილისგან, ჭურვისა და მუხტისაგან, შემდგარ გასროლებს მოიხმარენ და ბრიტანელებისგან განსხვავებით ამას ავტომატური დამტენით აკეთებენ). თუმცა მანქანას დადებითი მხარეც ჰქონდა: ის ხანგრძლივი სამხედრო გამოცდილების მქონე არმიის რიგებში მსახურობდა და იყო ერთადერთი, რომელსაც კოშკურაში ჰქონდა ტუალეტი და ტრადიციული ბრიტანული ჩაის მოსადუღებელი წყლის მადუღარა. 

   რუსული Т-80У საბჭოთა ტანკმშენებლობის სკოლის კლასიკური წარმომადგენელი იყო. მის ძირითად პრობლემას, იმ მომენტისთვის პროტოტიპის დონეზე არსებული, ნახევრადავტომატური სიჩქარეთა კოლოფი წარმოადგენდა, რომელიც ხშირად გამოდიოდა მწყობრიდან. მანქანამ სიზუსტეში დაბალი შედეგები უჩვენა, ასევე დაბალი იყო ეკიპაჟის ერგონომიულობა. ამას გარდა, ორი სისტემა, რომელიც მწარმოებლის განცხადებით, მას დასავლურ ოპონენტებთან შედარებით წინ აყენებდა, ანუ ელექტრო-ოპტიკური ხარვეზების სისტემა და 6 კილომეტრზე მოქმედი ლაზერით მართვადი სატანკო რაკეტა, პრაქტიკაში არასაიმედო გამოდგა და მოსალოდნელი შედეგები ვერ უჩვენა. 

   უკრაინული Т-84-იც მთლიანობაში რუსული ტანკივით დახასიათდა, მაგრამ კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მინუსით, ის ორტაქტიანი დიზელის ძრავით, რომელიც გეგმიურად წვავდა ზეთს, და მექანიკური სიჩქარეთა კოლოფით იყო აღჭურვილი და რუსული მანქანისგან განსხვავებით საჭის ნაცვლად მართვის ბერკეტებით იმართებოდა. სწორედ ამიტომ ბერძნები ამ ტანკზე ხუმრობით ამბობდნენ „მის სამართავად სამი ხელია საჭიროო“ (მოსახვევში მძღოლ-მექანიკოსს სიჩქარის შეცვლა რო მოენდომებინა, ამას მხოლოდ მესამე ხელის არსებობის შემთხვევაში მოახერხებდა). ასევე აღსანიშნავია რომ მანქანა ეკიპაჟის გადაღლილობას იწვევდა - სვლის მარაგის შემოწმებისას დაღლილობის მიზეზით ბერძნული ეკიპაჟი უკრაინული ეკიპაჟით შეცვალეს.
1999 წლის იანვარში საბერძნეთის არმიის გენერალურ შტაბს კონკურსის შედეგები წარუდგინეს, ქულების მიხედვით ადგილები შემდეგნაირად განაწილდა:

1. Leopard-2A5S – 78,3
2. M1A2 Abrams – 72,95
3. Leclerc – 71,92
4. Challenger-2E – 69,89
5. Т-80У – 59,2
6. Т-84 – 56,3

Challenger-2E ტენდერის უარყოფითი სიურპრიზი გამოდგა

გერმანული Leopard-2A5S და უკრაინული Т-84 (478ДУ2) ლიტოხოროს სატანკო პოლიგონზე

ლიტოხოროს პოლიგონი, საცეცხლე გამოცდების შედეგები - სამიზნე M-48

ქვეკალიბრული ფრთასხმული ჯავშანგამტანი ჭურვის კვალი M-48-ის კოშკურაზე

M-48-ს კორპუსზე მხებით გავლილი გერმანული ქვეკალიბრული DM-33

ქვედა ორ ფოტოზე Challenger-2E-ს კუთხვულულიანი ქვემეხის ნამუშევარი M-48-ს კოშკურაზე

ისევ M-48-ს კოშკურა და ამჯერად გამჭოლი ნახვრეტით  - ამერიკული 120მმ-ნი ქვეკალიბრული KE-W ნამუშევარი

M-48-ს კოშკურა. M1A12 ტიპის  ტანკის  M830A1 HEAT-MP-T კუმულაციური ჭურვის მიერ გაკეთებული ნახვრეტი

Challenger-2E-დან გაშვებული, HESH-ის ტიპის ჭურვის შედეგი M-48-ის კოშკურაზე. ან კი გახვრეტა არ მომხდარა, მაგრამ შიგნიდან იმხელა ფოლადის "დისკები" ააგლიჯა ტანკს რომ, ეკიპაჟს გადარჩენის შანსები ძალიან მცირე ჰქონდა (თუმცა ეს ხომ HESH-ის მუშაობის პრინციპია)

დამატებითი ფოტოები იხილეთ შემდეგ ბმულზე - საბერძნეთის სატანკო ტენდერი ფოტოებში