პილოტი, რომელიც დაფრინავდა როგორც F-22-ით, ასევე YF-23-ით - რატომ წააგო YF-23-მა

Northrop YF-23 Black Widow - გამანადგურებელი რომელმაც აშშ-ს საჰაერო ძალების კონკურსში YF-22-თან (მომავალი F-22A)  წააგო. ამ გამანადგურებლის შესახებ ისტორიას თვითონ მისი ცნობილი მფრინავ-გამომცდელი, პოლ მეტცი (Paul Metz) გვიყვება. 

YF-23 და YF-22 ერთობლივი ფრენის მომენტში

პოლმა თავისი კარიერა ვიეტნამში, გამანადგურებელ F-105G Wild Weasel-ით დაიწყო, ხოლო შემდეგ ამერიკის ერთ-ერთი მეწინავე მფრინავ-გამომცდელი გახდა. მან, კონკურს  Advanced Tactical Fighter (ATF)-ის ფარგლებში შექმნილი YF-23, პირველმა აწია ჰაერში. მას შემდეგ რაც გამანადგურებელმა YF-22 Lockheed-თან წააგო, პოლი F-22A-ზე გადაჯდა და მის დახვეწაში ღებულობდა მონაწილეობას. ქვემოთ მოყვანილ ვიდეოში პოლი ყვება თუ როგორი იყი კონკურს ATF-ის შიდა სამზარეულო და რამდენად კარგი იყო YF-23. ამას გარდა ვიდეოში პილოტ-გამომცდელის ჯიმ სენდბურგისგან (Jim Sandburg) მოვისმენთ Northrop-ის მიერ განხორციელებული დაჩქარებული საფრენოსნო ტესტების შესახებ. ამ ორი პილოტის მონაყოლი მთლიანობაში გვაძლევს YF-23-ის შესახებ საკამაოდ მკაფიო სურათს - რომლის მიხედვითას ის არა თუ ჩამორჩებოდა, არამედ ბევრ რამეში სჯობდა კიდევაც ოპონენტს.

პოლ მეტცი F-22A-ს ფონზე (ფოტო გადიდებადია)

ვიდეოზე ასახული ლექცია ავიაციის დასავლეთ მუზეუმში (Western Museum Of Flight) განხორციელდა, სადაც YF-23-ის ერთ-ერთი ეგზემპლიარიც არის გამოფენილი. ეს ისტორიული მიმოხილვა, YF-23-ის ლეგენდარული და საიდუმლო სტატუსის მიუხედავად, რატომღაც შეუმჩნეველი დარჩა. ასევე აღსანიშნავია, რომ პოლი გამოცდელად მუშაობდა როგორც Northrop-ში, ასევე Lockheed-ში და მას არაობიექტურობა არ ახსიათებს. და მიუხედავად ამისა, YF-23-თან შედარებით უფრო მომწიფებული F-22-ის სერიაში ჩაშვების შემდეგაც კი, პოლი გარკვევით ამბობს, რომ Northrop-ის შემოთავაზება როგორც მინიმუმ Lockheed-ის შემოთავაზებას თუ არ ჯობდა, მისი ტოლფასი ყველა ვარიანტში იყო.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ციტატა ორი პილოტ-გამომცდელის ლექციის ბოლოს იქნა წარმოთქმული, სადაც პოლ მეტცი ამბობს:

«ჩვენი ქმნილების გამო არასოდეს დახაროთ თავი სირცხვილისგან. ჩვენ შევქმენი შესანიშნავი პროდუქტი, რომელიც ღირსეულად იქნება სხვა გამანადგურებლის გვერდით, ხოლო უმეტეს შემთხვევაში აჯობებს კიდევაც მას. და ჩვენ მუდამ შეგვეძლება ვიამაყოთ ამით».

სანდბერგი და მეტცი ორივე თანხმდება იმაზე, რომ - ირივე გამანადგურებელი პასუხობდა ATF-ის მოთხოვნებს და რომ Lockheed-ის გამარჯვება პირველ რიგში საჰაერო ძალების მიერ მისი პროგრამის უკეთესად მართვაში დარწმუნებულობამ განაპირობა.

პოლი ასევე აკეთებს ერთ საკმაოდ ფაესულ დასკვნას - Northrop-თან შედარებით, Lockheed-მა უკეთესად იცოდა თუ როგორ უნდა წარედგინა და გაეყიდა საკუთარი გამანადგურებელი. ის აღნიშნავს, რომ გამანადგურებელის ამომრჩეველთა და შემფასებელთა შორის ყველას არ ექნება საინჟინრო ან ტექნიკური ცოდნა და განათლება. შესაბამისად კონცეპტუალურ დონეზეც კი "ხანგრძლივი შთაბეჭდილების" შექმნა, თუნდაც ის არ ყვებოდეს მთელს ტექნიკურ შესაძლებლობებს, ერთ პროგრამას მეორესთან შედარებით უპირატესობას მიანიჭებს.

Northrop-ის გუნდი ბრწყინვალე ინჟინრებისგან შესდგებოდა - პოლ მეტცის თანახმად "მათ სწორი არ ყავდათ - მაგრამ ისნი მხოლოდ საინჟინრო კუთხით საუბრობდნენ. იმავდროულად Lockheed-მა უფრო მეტი ზეწოლა მარკეტინგზე, გაყიდვებსა და პიარზე გააკეთა. მათ ესმოდათ თუ როგორ უნდა გაეყიდათ თავიანთი გამანადგურებელი და ეს "ხელოვნება" ძალიან დიდ ზემოქმედებას ახდენს საბოლოო გადაწყვეტილებაზე. Northrop-მა ეს არ გააკეთა და ეს ფაქტორი YF-23-სთვის ფატალური გამოდგა.

პილოტ გამომცდელების ლექცია ინგლისურად

ამ ვიდეოში ATF-ის შესახებ კიდევ ბევრი საინტერესო მომენტია განხილული. სენდბეგი ყვება, რომ YF-23-ის მასიური სსტაბილიზატორები იმდენად ეფექტური იყო, რომ YF-22-ის ცვალებადი წევის ვექტორის უპირატესობას საგრძნობლად ამცირებდა. ასევე ფართოდაა განხილული ATF პროგრამის წარმოშობის ისტორია, ავარიული შემთხვევები სადემონსტრაციო ფრენების დროს, ნახსენებია თუ რა როლი ითამაშა YF-23-ის გაფანტვის ეფექტური ზედაპირის მონაცემებმა მისთვის არაოფიციალური სახელის - Black Widow-ის (შავი ქვრივი) შერქმევის საკითხში.

წყარო:
The Only Man Who Flew Both The F-22 And The YF-23 On Why The YF-23 Lost

P.S. ვიდეოში საკმაოდ საინტერესო თემებია განხილული - არის ამ ორი გამანადგურებლის შედარებაც. ასევე მოყვანილია საკმაოდ საინტერესო ფოტოები და სქემები:

პროტოტიპი PAV1 - აღჭურვილია ძრავით Pratt & Whitney YF119
პროტოტიპი PAV2 - აღჭურვილია ძრავით General Electric YF120 

როგორც ვხედავთ გამანადგურებლებმა სხვადასხვა ძრავებზე სუპერკრუიზის სხვადასხვა მონაცემები უჩვენეს - YF-22-მა ძრავა Pratt & Whitney YF119-ით უფრო მაღალი სიჩქარე განავითარა ვიდრე General Electric YF120-ით, YF-23-ის შემთხვევაში პირიქით მოხდა (რატომ არის ასე თვითონ პილოტმაც არ იცის) - მაგრამ აქ მთავარი ისაა რომ YF-23-ი უფრო მაღალ სიცქარეს ანვითარებდა.

YF-23-ის ორი პროტოტიპის გაბზარული სქარე შუშა - Pratt & Whitney YF119-ით აღჭურვილი პროტოტიპის შუშა უფრო დაბალ სიჩქარეზე დაიბზარა ვიდრე General Electric YF120-ით აღჭურვილი პროტოტიპისა

მოდერნიზირებული ავიამზიდი "Charles de Gaulle"

მოდერნიზირებული ავიამზიდი "Charles de Gaulle" ღია ზღვაში მანევრებზე. ქვემოთ მოყვანილია ვიდეო ექსკურსია ავიამზიდზე - სრულიად გაციფროვნებულია ავიამზიდი, ყველგან ტაჩსკრინები და მსგავსი ეკრანებია.

მსოლფიოს სტრატეგიული ბომბდამშენები გვერდიგვერდ

მსოფლიოში დღეს მხოლოდ სამ ქვეყანასა ჰყავს სტრატეგიული ბომბდამშენები - ესენია ჩინეთი, რუსეთი და შეერთებული შტატები. ქვემოთ ამ სამი ზესახელმწიფოს არსენალში არსებული სტრატეგიული ბომბდამშენების შედარებითი გამოსახულებებია მოყვანილი (ყველა გამოსახულება გადიდებადია). მარცხნიდან მარჯვნივ ასახულია:

• Xian H-6

• Ту-22М3 (NATO - Backfire)

• Ту-160 Белый лебедь (NATO - Blackjack)

• Ту-95МС (NATO - Bear)

• B-1B Lancer

• B-2 Spirit

• B-52H Stratofortress

Merkava Mk4 ჩინურად

დღეს პეკინში მოდელიზმის საერთაშორიოს გამოფენა HEC-China International Model Expo იხსნება. ქვემოთმოყვანილია გამოფენისთვის გამზადებული ებრაული Merkava-ს სრულმაშტაბიანი მაკეტი. მაკეტის დამზადებას 48 დღე დასჭირდა, მის შესაქმნელად დაიხარჯა 1 ტონა მუყაო, გამოიჭრა კორპუსისა და კოშკურის 5000-ზე მეტი დეტალი.

ტანკის მუყაოს მოდელის გარდა ასევე მოყვანილი ხისგან ტანკ Type-99-ის გამოჭრის პროცესი და სხვა საგამოფენო ნიმუშები.

ხისგან Type-99-ის დამზადების ვიდეო

 

"რუსული Як-141-იდან მოპარული F-35-ის საქშენი" - მითები და რეალობა

საკმაოდ ცნობილი ისტორია იმისა თუ როგორ გამოიყენეს რუსული მოტრიალებადი საქშენის ტექნოლოგია ამერიკელებმა საკუთარ უახლეს სგამანადგურებელზე - ანუ ზეციური ომი თემაზე "რუსული Як-141-იდან მოპარული F-35-ის საქშენი", რომელიც მუდმივად მიმდინარეობს ინტერნეტ სივრცესა და სოციალურ ქსელებში.

F-35B-ს მოტრიალებადი საქშენი

F-35B-ს სამგანყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენი

რა მოხდა რეალურად და სად გადის ზღვარი მითებსა და რეალობას შორის?

რამდენიმე წლის წინ ინტერნეტ რესურს codeonemagazine.com-ზე განთავსებული იქნა კევინ რენშოუს (Kevin Renshaw) საავტორო სტატია სახელოწდებით "History Of The F-35B Swivel Duct". თვითონ ავტორი კომპანია General Dynamics-ის (შემდეგში შესაბამისად Lockheed-ში) პროგრამა ASTOVL-ის (ASTOVL ეს აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსის ვერტიკალური აფრენ-დაფრენის ზებგერითი თვითმფრინავის პროგრამაა, JSF-ის ერთ-ერთი წინაპარი)  დირექტორი იყო. სტატიაში F-35B-ს მობრუნებადი საქშენის შექმნის ისტორიაზე საუბრისას, ცალკე აბზაცითაა ნახსენები იაკოვლევის ინჟინრების გამოცდილების შეფასება და ისტორია - ცნობილია რომ Як-41 გახდა პირველი გამანადგურებელი, რომელმაც მსგავსი საქშენით იფრინა. ამ საკითხში საბჭოთა პირველობას არავინ არ უარყოფს, მაგრამ მისი სიტყვების თანახმად F-35B-ს საქშენი მხოლოდ და მხოლოდ კომპანია Convair-ის 60-იანი წლებში შემუშავებულ ტექნოლოგიებს ეფუძვნება.

JSF-ის ერთ-ერთი წინაპარი - აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსის ვერტიკალური აფრენ-დაფრენის ზებგერითი თვითმფრინავ ASTOVL-ის გრაფიკული გამოსახულება

ქვემოთ მოყვანილია სტატიის ის ნაწილი, რომელშიც სწორედ საბჭოთა Як41/141-ის მოტრიალებად საქშენზეა საუბარი. მთლიანი სტატია იხილეთ შემდეგ ბმულზე - F-35B Lightning II Three-Bearing Swivel Nozzle

რუსული მოტრიალებადი საქშენის შექმნის ისტორია

ინტერნეტში აუარება დეზინფორმაციაა გავრცელებული, რომელიც საბჭოთა Як-41 (მოგვიანებით Як-141)-ის და ამერიკულ Х-35-ის და მთლიანი JSF-ის პროგრამის ტექნოლოგიურ კავშირს ამტკიცებს. თვითონ 3BSD-ს (3-Bearing Swivel duct Nozzle - 3 განყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენი) კონსტრუქცია კომპანია Pratt & Whitney-მ რუსულ საქშენზე ადრე შექმნა. 3BSD გამოცდა რეალურ ძრავზე საბჭოთა Як-ის პირველ ფრენას მთელი ოცი წლით უსწრებდა. 

70-80-იან წლებში სსრკ-ს საზღვაო ძალებს სურდა რომ მათი ახალი შემოკლებული აფრენისა და ვერტიკალური დაშვების თვითმფრინავს ტრამპლინით აღჭურვილი პლატფორმებიდან ეფრინათ. უცნობია რა მომენტში შეიტყვეს იაკოვლევის ბიუროში სამ განყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენის შესახებ, მაგრამ ფაქტია რომ საბჭოთა ძრავმშენებელმა ბიურომ «Союз»-მა ამ საქშენის საკუთარი ვარიანტი შექმნა. გავრცელებული ფოტოების მიხედვით Як-41-ის საქშენი სამ განყოფილებიან მოტრიალებად არხს წარმოადგენს. Як-141-ზე ასევე გამოიყენებოდა ამწევი ძრავა РД-41 - რომლის მოწყობილობაც იდენტური იყო Convair Model 200-ის ძრავისა. თვითმფრინავის სახელი Як-141, მიანიშნებდა, რომ ის უკვე სერიული მოდელი იყო, მაგრამ სსრკ-ს საზღვაო ძალებმა მისი შეკვეთა არ განახორციელეს. 

Як-141-მა 1991 წელს პარიზში გამართულ ავიასალონზე იფრინა. მისი ვერტიკალური ფრენის ჩვენება შეწყვეტილი იქნა იმის შემდეგ, რაც აშკარა გახდა რომ ძრავის საქშენიდან გამოტყორცნილი რეაქტიული ჭავლი ასაფრენი ზოლის საფარველს ადნობდა და ამტვრევდა. 1992 წელს, ფრანბოროს ავიასალონზე, Як-141-ს ასფალტის დაზიანების თავიდან აცილების მიზნით 500 ფუტის სიმაღლეზე ჰაერში ლივლივის ნება მისცეს. მაგრამ Як-141 მაინც იმსახურებს შექებას - ის პირველი რეაქტიული თვითმფრინავი იყო, რომელმაც სამგანყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენით იფრინა, თუმცაღა ეს მან აშშ-ში ამ ტექნოლოგიის შემუშავებიდან 25 წლის მერე განახორციელა. 

პროექტ JAST-ზე (Joint Advanced Strike Technology - რომელიც შემდეგ JSF-ში გადაიზარდა) მუშაობის დასაწყისში კომპანია Lockheed (აშშ-ს მთავრობისა და პროგრამა JAST-ის ოფისის ოფიციალური წარმომადგენლების თანხლებით) რუსეთში იაკოვლევის საკონსტრუქციო ბიუროს და კიდევ რამდენიმე საავიაციო მოწყობილობის მწარმოებელს ეწვია (კერძოდ კატაპულტირებადი სავარძლის «К-36»-ის მწარმოებელ Звезда-ს). ვიზიტი Як-141-ის დათვალიერებას და მისი ექსპულატაციის ტექნოლოგიებისა და კონსტრუქციის შესწავლა წარმოადგენდა. 

იაკოვლევის საკონსტრუქციო ბიურო თავისი ვერტიკალური აფრენის გამანადგურებლის პროგრამისთვის ფინანსებს ეძებდა. Lockheed-მა Як-141-ის ტექნიკური მონაცემებისა და კონსტრუქციის შესახებ მცირე ინფორმაციის სანაცვლოდ მას დაფინანსება გამოუყო. აშშ-ს მთავრობის თანამშრომლებს გამანადგურებლის დათვალიერების ნება დართეს. მაგრამ უნდა აღინიშნოს რომ ვიზიტამდე X-35-ისთვის უკვე არსებობდა 3BSN-ის პროექტი. 

3BSD ამერიკაში 60-იან წლებში გამოიგონეს, 70-იან წლებში ის Convair-მა აშშ-ს საზღვაო ძალებს შესთავაზა, პირველად მსგავსი ტექნოლოგიით 80-იან წლებში საბჭოთა კავშირში იფრინეს, 90-იან წლებში  Pratt & Whitney-მ ამ ტექნოლოგიის აღდგენა განახორციელა და ის X-35-ზე დააყენა, 2000-იანების დასაწყისში ეს საქშენი უკვე სერიულად დაყენდა F-35B-ზე.

ამერიკული სტატიის და სხვა წყაროების გაანალიზების შემდეგ ჩემი მხრიდან ქრონოლოგიურად შემიძლია შემდეგნაირად დავალაგო საქშენის ისტორია:

პირველად მსგავსი ძრავა Rolls-Royce-მ სტენდზე 1964 წელს გამოსცადა. ამ ძრავის საფუძველზე გერმანელებმა (ამერიკელების მონაწილეობით) დახატეს პროექტი  VJ-101E. 

შემდეგ 70-იან წლებში, კომპანია Convair-მა მსგავსი საქშენი, თავისი Model 200 თვითმფრინავისთვის ამერიკულ ძრავაზე დააყენა.

80-იანი წლების დასაწყისში უკვე საბჭოთა Як-141-ზე დაყენდა სამგანყოფილებიანი საქშენი და პირველი ფრენებიც განახორციელა. ანუ Як-ის დამსახურება ისაა რომ, სხვებისგან განსხვავებით დაფრინავდა.

70-იანებში Lockheed-მა შეისყიდა Convair და ამ საქშენის პროექტი დახურა. 80-იანების შუაში, ATF პროგრამისთვის მსგავსი საქშენი და ვენტილიატორი იქნა შეთავაზებული (ისევე როგორც F-35B-ზე). 90-იანებში Lockheed-მა იაკოვლევის ბიუროში რამდენიმე მილიონ დოლარად დოკუმენტაცია შეიძინა. Як-ს JSF-ის პროგრამაშიც კი სურდა მონაწილეობის მიღება (როგორც Lockheed-ის ქვემიმწოდებელს).

საბოლოოდ Lockheed-მა ამოირჩია Rolls-Royce, რომელმაც ვერტიკალური დაჯდომის მთელი სისტემა - Rolls-Royce LiftSystem დამოუკიდებლად შეიმუშავა. სხვათაშორის Boeing X-32-ზეც Rolls Royce-ს სისტემაა, რომელსაც ფეხები ასევე 60-იანი წლებიდან ეზრდება.

ბრიტანული Rolls-Royce-ს სამგანყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენი საცდელ სტენდზე (ფოტო გადიდებადია)

ბრიტანულ-გერმანული VJ-101E და მისი საქშენი

Convair Model 200-ის კონცეფცია და მისი ძრავისა და მოტრიალებადი საქშენის კონსტრუქციული ნახაზები

სამგანყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენით აღჭურვილი Як-141-ის ძრავა Р79В-300 

და ბოლოს - ქვედა ორ ფოტოზე ასახულია Convair Model 200-ის ძრავების განლაგების სქემა და ვერტიკალური ფრენის მომენტში დაფიქსირებული საბჭოთა/რუსული Як-141. ორივე გამანადგურებელს ძალური დანადგარების იდენტური განთავსება აქვს - ამერიკულ პროექტში უკანა მხარეს სამგანყოფილებიანი მოტრიალებადი საქშენია, ხოლო წინა მხარეს ვერტიკალური ფრენისთვის განკუთვნილი ორი მცირე ზომის რეაქტიული ძრავაა განთავსებული ერთ რიგში. ზუსტად ანალოგიურადაა განთავსებული საბჭოთა გამანადგურებელზეც წინა ორი რეაქტიული ძრავა, ხოლო უკანა მხარეს სამგანყოფილებიანი საქშენია, რომელიც როგორ ზემოთ ითქვა ჯერ კიდევ 60-იანი წლებიდან იღებს სათავეს.

აშშ-ს საჰაერო ძალების F-35A-ს პირველი საბრძოლო მივლინება

გუშინ, 15 აპრილს, აშშ-ს თავდაცვის სამინისტროს მიერ გაკეთებული განცხადების თანახმად - ქვეყნის საჰაერო ძალებმა ახლო აღმოსავლეთში კოალიციის მხარდასაჭერად მე-5 თაობის გამანადგურებლის, F-35A-ს მივლინება გადაწყვიტა.

გამანადგურებელთა 388-ე და 419-ე ავიაფრთის მფრინავები გაერთიანებულ საემიროში ავიაბაზა ალ-დაფრაზე, გუშინ ჩაფრინდნენ.

აშშ-ს ცენტრალური სარდლობის პასუხისმგებლობის ზონაში პირველი საბრძოლო გაშლის მიზეზით, პილოტებმა AFCENT-ის მისიებში გაიარეს მომზადება.

მფრინავების ჯგუფი საბრძოლო მორიგეობაზე მყოფი გამანადგურებელთა მე-4 ესკადრილიისა და 466-ე სარეზერვო ესკადრილიის პილოტებისგან შესდგება, ჯგუფში ტექნიკური მომსახურებისა და სხვა დამხმხარე ფუნქციების შესასრულებლად ასევე ჩართულია მე-4 საავიაციო სამსახურის რეზერვისტი-პილოტები.

თვითონ ეს ფაქტი იმითაა ღირსშესანიშნავი, რომ ამ ტიპის გამანადგურებლებისთვის ეს პირველი საბრძოლო მივლინებაა - რაც მის სიმწოფეზე მიანიშნებს. სავარაუდოდ საბრძოლო ამოცანაზე გადასროლილმა გამანადგურებლებმა უკვე გაიარეს Block 3F დომენმდე მოდერნიზაცია (ეს მოდერნიზაცია გასული წლის ბოლოს დაიყო).